Augustus

De zomer is mijn favoriete seizoen; om het even héél klassiek te formuleren: zon zee strand!

Meer specifiek wil ik ‘augustus’ mijn topmaand heten. Graag had ik eigenlijk geweten hoe ze door de eeuwen heen aan de naam van onze achtste maand zijn gekomen. In het verre verleden zijn er diverse manieren gebruikt om een jaar in te delen. Meestal gebeurde dat op basis van de maanstand (maankalenders) of de zonnestand (zonnekalenders). Het is mij, kleine wetenschapper, gelukt terug te blikken tot 3000 v. Chr. Ik ga op zoek naar ‘augustus’ in de kalender van onze verre voorouders in het Oudnederlands.

De oudste kalender is waarschijnlijk de Egyptische kalender¹, daterend uit de Oudste Tijden (ca. 3000 v. Chr.), waarin ‘augustus’ Paophi genoemd werd.

Toen bevatte een kalenderjaar drie seizoenen van vier maanden. De Egyptenaren stelden de seizoenen voor in hiërogliefen:

Akhet of Overstroming in hiërogliefen Peret of Zaaitijd in hiërogliefen Shemu of Oogsttijd in hiërogliefen

Nr Aanduiding Maandnaam 1 1e maand van Akhet Thoth 2 2e maand van Akhet Paophi 3 3e maand van Akhet Hathyr 4 4e maand van Akhet Choiakh 5 1e maand van Peret Tybi 6 2e maand van Peret Mechir 7 3e maand van Peret Phamenoth 8 4e maand van Peret Pharmuti 9 1e maand van Shemu Pachon 10 2e maand van Shemu Payni 11 3e maand van Shemu Epiphi 12 4e maand van Shemu Mesori

Uit bovenstaande tabel kunnen we afleiden dat Phaophi ‘augustus’ de tweede maand was van het

overstromingsseizoen, en tevens van het kalenderjaar.

Egyptische kalender, gebaseerd op overstromingen van de Nijl.	Astronomische kalender op het plafond van graftombe van de beroemde architect Senenmut.

¹Ladyzebra, - Eigen werk, Publiek domein,2008, Egyptian ancient calendar (?) based on Nile flooding, Kom Ombo temple

¹Mendelo, 2008, Egyptische kalender, Astronomical ceiling in the tomb of Senenmut

In de Oudheid, de tijd van de Grieken en Romeinen, heette augustus ‘sextilis’, wat Latijn is voor zesde maand. Volgens een legende kregen de Romeinen hun kalender van Romulus, de eerste koning van Rome. Oorspronkelijk kende de oude Romeinse kalender maar tien maanden, en begon het jaar in maart. Het restant (in de winterperiode) telde gewoon niet mee. In 713 v.Chr. maakte Numa Pompilius, tweede koning van Rome, een 12-delige kalender, door er ianuarius en februarius aan toe te voegen. De Romeinse kalender was van oorsprong een maankalender.

In de Juliaanse kalender, rond de geboorte van Christus, stemde keizer Augustus ermee in om de zesde maand van het jaar voortaan augustus te noemen, wat “de verhevene” betekent.

Deze kalender, die werd  geïntroduceerd door een machtige keizer, Julius Caesar, begon voortaan op 1 januari, en was gebaseerd op de zon. De namen van onze maanden werden overgenomen van de Romeinen, en zijn onder meer genoemd naar goden en keizers.

Tot in 1500 hanteerden ze deze kalender vooral in de christelijke wereld.

De Juliaanse kalender moest vervangen worden voor iets nauwkeurigers. De Gregoriaanse kalender, genoemd naar Paus Gregorius XIII, die een paar correcties aanbracht, is tot op heden nog in gebruik.

Het Oudnederlands, dus de taal in onze contreien, dateert van de vroege middeleeuwen. Onze voorouders namen veel woorden over uit het Latijn. De maand augustus werd oogstmaand ‘oogstmaond’ genoemd, naar het Latijnse woord “augere” dat dus ‘groeien’ betekent, en is toegewijd aan Ceres, de Romeinse godin van de oogst. Het is dan ook de maand waarin de boeren het druk hebben met oogsten en binnenhalen van hun vruchten. De Vlaamse dichter Guido Gezelle had het over de Koornmaand (met een hoofdletter!), en heel sporadisch had men het over de arenmaand ‘arenmaond’ of hittemaand. de maand waarin van oudsher geoogst wordt. Het woord oogst is overigens ontstaan uit de Latijnse naam Augustus.

Gebruikelijke naam (uit het Latijn)	Oude Nederlandse naam	Oude Vlaamse naam	Soms gebruikte alternatieve naam	Uit de Franse republikeinse kalender afkomstige naam
januari	louwmaand	Nieuwjaarmaand	wintermaand	sneeuwmaand (nivôse)
februari	sprokkelmaand	Schrikkelmaand	kortemaand	regenmaand (pluviôse)
maart	lentemaand	Lentemaand	kalvermaand	windmaand (ventôse)
april	grasmaand	Grasmaand	paasmaand	kiemmaand (germinal)
mei	bloeimaand	Bloeimaand	wonnemaand	bloeimaand (floréal)
juni	zomermaand	Zomermaand	braakmaand	weidemaand (prairial)
juli	hooimaand	Hooimaand	vennemaand	oogstmaand (messidor)
augustus	oogstmaand	Koornmaand	arenmaand	hittemaand (thermidor)
september	herfstmaand	Herfstmaand	havermaand	vruchtmaand (fructidor)
oktober	wijnmaand	Zaaimaand	aarzelmaand	wijnmaand (vendémiaire)
november	slachtmaand	Slachtmaand	smeermaand	nevelmaand (brumaire)
december	wintermaand	Wintermaand	sneeuwmaand	rijpmaand (frimaire)

Het geeft mij een warm gevoel, te merken dat onze voorouders zo nauw met de natuur verbonden waren, wat hedendaags meer en meer ontbreekt! Toch worden vandaag de dag nog steeds door vooral een bepaalde groep mensen, namelijk de ‘Vlaamse boerkes’ veel gebruik gemaakt van die seizoensgebonden maandnamen.

‘Leve de dialecten!’ zegt de kleine taalminnaar in mij! ‘Streektalen mogen niet verdwijnen!’

Eén ding staat vast: tijdens de arenmaond van 2018 zal ik niet oogsten, maar volop genieten van zon zee strand!